Fahrettin Altun: Teoman Duralı, Türk niyet dünyasının zenginliğidir

İletişim Lideri Fahrettin Altun, İrtibat Başkanlığı Konferans Salonu’nda düzenlenen “Kutadgu Bilig’in Peşinde Bir Filozof: Vefatının Birinci Seneidevriyesinde Ş. Teoman Duralı Milletlerarası Felsefe-Bilim Sempozyumu”na katıldı.

Burada konuşan Altun, Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Başkanlığı olarak, merhum felsefeci, mütefekkir ve akademisyen Teoman Duralı ismine bu sempozyumu düzenlemekten büyük bir gurur duyduklarını belirtti.

Geçen yıl bugün vefat eden Duralı’ya Allah’tan rahmet dileyen Altun, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da söz ettiği üzere, Türkiye’nin fikir dünyasının değerli bedellerinden biri olan Duralı’nın, yurt içinde ve yurt dışında gerçekleştirdiği çalışmalarıyla tefekkür dünyasına unutulmaz hizmetlerde bulunduğunun altını çizdi.

“Ödülünü alamadan ebediyete uğurlandı”

Teoman Duralı’nın, tıpkı vakitte Cumhurbaşkanlığı Bilim, Teknoloji ve Yenilik Siyasetleri Heyeti üyesi olduğunu hatırlatan Altun, Cumhurbaşkanlığı 2021 Kültür Sanat Büyük Ödülü’ne de layık görülen Duralı’nın, ödül takdim edilmeden iki hafta evvel ebediyete uğurlandığını kaydetti.

Altun, ideoloji ve bilim konusundaki sistematik çalışmalarıyla öne çıkan Duralı’nın yazdığı yapıtlarla yetiştirdiği öğrencilerle konferanslarıyla söyleşileriyle Türkiye’nin kültür hayatına büyük katkılar yaptığını vurguladı.

“Türkiye’nin tarihi yürüyüşünü yorumladı”

Duralı’nın, birkaç yıl evvel TRT 2’deki “Felsefe Söyleşileri” programında da görüldüğü üzere, engin birikimini geniş toplum bölümleriyle paylaşmaktan geri durmadığını tabir eden Altun, “Yaşadığımız çağı çok taraflı olarak sorguladı, Türkiye’nin tarihi yürüyüşünü yerli bir bakış açısıyla yorumladı ve yalnızca ideolojiye tutkuyla bağlananları değil, onu bir biçimde ucundan kıyısından merak edenleri de etkiledi.“ diye konuştu.

“Hayatının her safhası derslerle dolu”

Duralı’nın ideoloji anlatımının, güçlü bir hitabetle ideolojiyi kültürle, tarihle,
bilimle yoğurarak, hatta yer yer hayatla pekiştirerek vermek üzerine heyeti olduğunu belirten Altun, şunları kaydetti:

“İstanbul Üniversitesi’nde okuduğum yıllarda merhum hocamızın derslerine katılma onuruna nail olmuştum. Bilenler hatırlayacaktır, hocamızın dersinde dinleyiciler amfiye sığmaz, taşardı. Öteki kısımlardan, öbür üniversitelerden talebeler derslere iştirak ederlerdi. Meslek sahibi beşerler dışarıdan gelirlerdi. Teoman Duralı Hocamızın Zonguldak’ta başlayıp, Ankara ve İstanbul’da süren, akabinde dünyanın farklı coğrafyalarına uzanan ve tekrar İstanbul’da nihayete eren hayatının her safhası derslerle doludur. İdeoloji, tabiat bilimi okumak istiyordu. Zorluklarına karşın bunları gerçekleştirebildi. Bu manada Aristo da tıpkı vakitte bir biyologdu, canlıları incelemişti, araştırmıştı.“

Duralı’nın “Öyle Geçer ki Zaman” adlı söyleşide de görüleceği üzere evvel büyük bir medeniyetin kesimi olduğunun şuurunda bir düşünür olduğuna işaret eden Altun, “Ona nazaran insanın en değerli destek noktası vakit ve yerdir. Toplumların vakti tarihtir, medeniyeti ise coğrafyadır. O, bizim kim olduğumuza yönelik arayışta Türk kültürünün ne olduğunu anlatırken İslam’ı, Selçukluları ve Osmanlı’yı ihmal etmedi. Duralı’ya nazaran İslam, Türk kültürüyle o kadar iç içe geçmiştir ki onları birbirinden ayırmaya çalışmak beyhude bir efordur.” dedi.

“Ufuk açıcı sonuçları herkesle paylaştı”

Teoman Duralı’nın Türkiye’nin pek çok üniversitesinde ders verdiğini anımsatan Altun, Duralı’nın, Adana’dan Elazığ’a, Diyarbakır’dan Kırklareli’ne, Trabzon’dan Artvin’e Türkiye’nin kentlerini dolaşıp, kimilerinde hocalık yaptığını, kimilerini ise karış karış gezerek deneyim ettiğini söyledi.

Altun, şunları kaydetti:

“Bunlar turistik seyahatler değildi, peşine düştüğü kültürel mana çerçevesinin yapı taşlarını dizayn ediyordu seyahatlerinde. Bu manasıyla bir seyyahtı. Dünyada en sıkıntı anlaşılan olayın ideoloji meseleleri olduğunu bilen Duralı, eşsiz bir dehaydı ve bu dehayla en çetin ideoloji sorularıyla uğraştı. Türkiye’de hiç kimsenin ilgilenmediği bir alana yöneldi, biyoloji ideolojisi odaklı metinler inşa etti. Teoman Duralı, filozofun tıpkı vakitte bilimde yetkinlik kazanması gerektiğine inandı. Zira bilime dayanmayan bir ideoloji sisteminin mümkün olmadığına inandı. Salt bir ideoloji sistemi olmayacağını, ideolojinin bilimden hareket etmesi gerektiğini söz etti. Kendisi akademik çalışmalarının ve öğretim hayatının yanında yedi iklim dört bucak seyahatleriyle de tanındı. Ziyaret ettiği, gezdiği toplumların coğrafyasını ve geçmişini araştırdı. Bilimsel incelemelerine dayanan kültür ve medeniyet tasavvurlarını, kültür, medeniyet, Doğu, Batı üzere temel kavramları tekrar ve gerçek halde tanımlayarak çıkardığı ufuk açıcı sonuçları herkesle paylaştı.“

Felsefe ve niyet geleneklerini bir ortada düşünen Duralı’nın, farklı kültür ve medeniyetleri tanıyarak, bu çeşitliliği idrak ederek içinde yetiştiği kültüre ve medeniyete ayaklarını sabitlediğini belirten Altun, Duralı’nın, Aristo’dan Farabi’ye, Gazzali’den Kant’a, İbn Rüşd’den Descartes’a, Kierkegaard’dan Nietzsche’ye, İbn Arabi’den Heidegger’e bütünlüklü okumalar yapıp, Türkiye kültür hayıtını zenginleştirdiğini söyledi.

“Derinlikli bir halde düşündü”

Kültür tarihçiliği ve lisan bilimciliği ile de öne çıkan Teoman Duralı’nın, birebir vakitte şiirler yazdığını, şiirin ve edebiyatın ideoloji ve geleneklerle alakası üzerine derinlikli halde düşündüğünü aktaran Altun, şunları söz etti:

“Felsefenin yalın akla dayandığını, hislerin işin içine girmediğinin ayırdında olarak dünya edebiyatını Tolstoy’dan Ortega Gasset’e kadar felsefi boyutunu ihmal etmeden yakından takip etti. ‘Kılavuzum’ dediği Nermi Uygur’dan ‘canciğer hocam, kılavuzum’ dediği, teorik fizik kürsüsünün başındaki Ahmet Yüksel Özemre’ye, İdris Küçükömer’den Cemil Meriç’e, kültür dünyamızın kıymetli simalarıyla ilgili görüşlerini, anılarında ve bütüncül bir mana çerçevesi içerisinde paylaştı. Bütün araştırmalarında, çalışmalarında bilgi birikimiyle hayat serüvenini muhakkak ölçüde bir ortada sundu. Kamusal tartışmalara da katıldı. Harita merakından sol fikre, din dışı Avrupa medeniyetinden aydın kavramına, lisandan günümüzdeki dünya nizamına, kültür kişiliğinden Ayasofya’ya, global salgından dayanışmaya kadar pek çok probleme temas etti. Sorumluluk sahibi bir entelektüel olarak, tahlillerinde sömürgeciliği ve bunun üniversal tezahürü olan, kültürel ve askeri boyutları bulunan emperyalizmin kültür ve medeniyet yıkımındaki rolünü sürekli sorguladı.“

Altun, Teoman Duralı’nın medeniyeti ele aldığı ve işleyen bir tarih metafiziği olarak görülebilecek “Çağdaş Global Medeniyet” ile çağın, durumun teşrihini yapan “Sorun Nedir?” yapıtlarının, entelektüel kamuoyu tarafından yakından bilindiğini söyledi.

“Duralı: İdeoloji ile bilim birlikte dünyaya geldi”

Bunların yanında Duralı’nın “Felsefe-Bilim Nedir?”, “Aklın Anatomisi: Salt Aklın Tenkidinin Teşrihi”, “Felsefe-Bilimin Doğuşu”, “Omurgasızlaştırılmış Türklük”, “Felsefe-Bilimin Odağında Metafizik”, “Sorun Çağının Anatomisi”, “Kutadgubilig – Türkçe’nin İdeoloji Sözlüğü ve Hayatın Anatomisi” kitaplarının da öne çıktığını belirten Altun, şöyle konuştu:

“Dil bilimi ve kültür tarihi bilimlerinden hareketle ideolojisini kurduğunu söyleyebileceğimiz şiirleri ile anılarından oluşan ‘Deniz ve Kaşiflik’ isimli yapıtı ise neredeyse bütün cihanı gezmiş bir seyyahın gönül notalarıdır. Teoman Duralı, ideoloji biliminin temelinde merakın bulunduğunu hatırlattı hep. Onun nazarında, biraz önce de belirttiğim üzere ideoloji ile bilim birlikte dünyaya gelmişlerdir ve birebir amaca yöneliktirler, tıpkı formülü izlemektedirler. Metinlerinde, kitaplarında ve konuşmalarında bütünlüklü bir tasavvur, bir holistik yaklaşım kelam bahsidir. O, tarih anlayışını cihanın ve dünyanın oluşumu, insanın ortaya çıkışı, kültürlerin teşekkülü, devletleşme, medeniyetleşme süreçlerini içeren bir bütünlük formunda ortaya koydu. Canlılığın ortaya çıkması, insan, Doğu ve Batı medeniyetleri, kavimler, medeniyetlerde siyasi, iktisadi yapılanma ve toplumsal hayat, dil-medeniyet münasebeti, medeniyetlerin müsabakası, bilgelikler, Türk kültürü ve İslam medeniyeti hakkında yazdıkları, Teoman Hoca’nın tarih anlayışı nazarıitibara alınmadan anlaşılamaz. Türk niyet dünyasının müstesna isimlerinden Teoman Duralı, kültür kişiliğini medeniyetin çok değerli bir modülü olarak kıymetlendirir. Yazdıklarının birebir vakitte kültür çözümlemesi olarak görülebilmesi, kültürü meydana getiren muhakkak başlı ögeleri tek tek ele almasından kaynaklanır.“

Duralı’nın nazarında “insan” demenin “kültür” demek olduğunu söz eden Altun, “Peki, neden bu böyledir? Veyahut kültür kavramı niçin bu derece onun fikir dünyasının merkezinde yer alır? Zira insan doğal haliyle, öteki bir tabirle beşer haliyle var olamaz, yaşayamaz, ayakta kalamaz, sağ kalamaz. Kültürden bağımsız olarak doğallığıyla insanın ayakta kalması imkansızdır.” dedi.

“Medeniyet binasının tekrar inşasına katkı sundu”

Türkçede teorik bir tabir imkanı arayan Duralı’nın, dünyanın girdiği derin buhran meselesine karşı kendi kültürel dimağının tasalarına, ögelerine ve yanıtlarına yöneldiğini belirten Altun, Duralı’nın, kavramları en ince detayına kadar işleyerek, medeniyet binasının tekrar inşasına katkı sunduğunun altını çizdi.

Duralı’nın, “tarih şuuru olmayanın özgür de olmayacağını, özgür olmayanın mekanikleşeceğini ve artık sömürünün konusu olacağını” düşünerek, sürekli tarihin ehemmiyetine vurgu yaptığını hatırlatan Altun, şunları kaydetti:

“Türk bilgelerinin İslam’dan evvel ve İslam’dan çabucak sonraki devirde öncelikle devlete odaklandıklarını biliyoruz. Teoman Duralı’da en göze çarpan konulardan biri, en kıymetli düşünürlerimizden saydığı Yusuf Has Hacib’in bilgelik dolu yapıtından hareketle felsefe-bilim araştırmalarını ‘Kutadgu Bilig’ anlayışı doğrultusunda yapmasıdır. ‘Kutadgu Bilig’, bilince ermenin getirdiği üstün saadettir. ‘Kut’, en üst düzeydeki kutsallıktır. Kültür, tarih ve toplum ideolojisinden hareketle oluşan bu şuuru yaşayan kişi ise ‘Kutadgu Bilig’dir. Türklerin devlet kurma, devletleşme sanatından ve geleneğinden kelam eden Duralı, Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig’le Türk devlet anlayışını kökten açıkladığına inanır. Ona nazaran bu tabir, felsefe-bilimin eşiğini hazırlayan Efesli Heraklatios’un Türkçede ‘maneviyat’ olarak karşılanabilecek ‘logosun’ keşfine emsal. Logos, insanın akıl varlığı, şuurudur. Elbette bu her beşerde ‘bilkuvve’ bulunmakla birlikte, onu gerçekleştirebilmek herkese nasip olmaz. Gibisi bir durumun ‘Kutadgu Bilig’ için de geçerli olduğunu belirten Duralı, devleti kurup yönetme şuuruyla donanmış kişiyi sevk eden tek vazgeçilmez etkenin, toplumda adaleti tesis etme ideali olduğunu düşünür. Onun nazarında ‘Kutadgu Bilig’ en kıymetli tutku lakin birebir vakitte adaletin tecellisidir.“

“Düşünceleri çeşitli boyutlarıyla ele alınacak”

Teoman Duralı hakkında özet formda vermeye çalıştığı bu çerçevenin, çok daha detaylı ve karmaşık olduğunu belirten Altun, “Şunu biliyoruz ki bir kişiyi tanımak demek, o kişiyi özellikleriyle tanımak demektir. Bilgi, tanımanın daha oturmuş halidir.“ dedi.

Teoman Duralı’nın kanısına nazaran filozofun, “akla dayanarak dünyayı, öncelikle dünyanın fizik nizamını yargılayan ve bu yargılamasının sonucunda düsturlar ortaya koyan, bu düsturlar ortasındaki irtibatları kurarak bir sistem oluşturan kişi” olduğunu aktaran Altun, şunları kaydetti:

“Teoman Duralı’nın yapıtlarıyla, dersleriyle, konferanslarıyla, televizyon söyleşileriyle, şiirleriyle, anılarıyla ortaya koymak istediği derin kanıların detaylı olarak ele alınması elzemdir. İşte buradan hareketle Cumhurbaşkanlığı İrtibat Başkanlığı olarak bugünün dünyasıyla, tarihi ve medeniyetleri felsefi bir bütünlük içinde yorumlayan ufuk sahibi, yerli ve ehil felsefecimiz Teoman Duralı’yı vefatının birinci yılında düzenlediğimiz bir sempozyumla anıyoruz.

Prof. Dr. Teoman Duralı, Türk fikir, kültür dünyasının zenginliğidir. Onu daha fazla tanımak, Türkiye’ye ve dünyaya tanıtmak istiyoruz. İki gün sürecek sempozyumumuzun ülkemiz için, fikir dünyamız için hayırlara vesile olmasını diliyorum. Güçlü içerikli programımızda, yazdıklarıyla Türk entelektüel kamuoyunun perspektifini geliştiren Teoman Duralı’nın hayatına, fikrine, felsefe-bilim anlayışına ve yayınlarına dair sunumlar yer alacak. İdeolojiyi has manasıyla severek yapmayı şiar edinen bir filozofun yapıtları aracılığıyla ortaya koymak istediği derin niyetleri bugün burada çeşitli boyutlarıyla ele alınacak.“

“Duralı’nın söyleşileri kitaplaştırıldı”

Sempozyumun, Duralı’nın kanısının anlaşılmasına ve niyetinin, yeni düşünürlerce geliştirilmesine katkıda bulunacağına inandığını belirten Altun, Duralı’nın “Dur durak neydi bilmezdim, Engin sulara açılayım derdim, Varlığa yokluktan yokluğa varlıktan, Dur durak bilmeyen bir kervan” dizelerini okudu.

Bu mısralardan ilhamla, Cumhurbaşkanlığı İrtibat Başkanlığı olarak Teoman Duralı’nın ideoloji bilim üzerine gerçekleştirdiği söyleşilerini “Dur Durak Bilmeden” ismiyle kitaplaştırdıklarını lisana getiren Altun, bu yapıtın, insanlığın kazanımı olan bilgileri sistemleştirmeye, görüneni anlamlandırmaya çalışan ve Türkiye’deki entelektüel tartışmalara ufuk açıcı katkılar yapan bir felsefecinin niyet mimarisi hakkında kapsamlı bir kılavuz olacağına inandığını söyledi.

Bir milletin en bedelli hazinesinin, üstün vasıflı, uygun yetişmiş şahısları olduğuna işaret eden Altun, “Bunların başta gelen iki özelliğinden biri örnek olmaksa, ötekisi kılavuzluktur. Sempozyuma bedelli sunumlarıyla katkı sunmak ve onu anıp anlamamıza katkı vermek üzere ortamızda olan tüm akademisyenlere ve müelliflere, düşünürlere teşekkürlerimi sunuyorum.” dedi.

Deniz Duralı babasını anlattı

Sempozyuma katılan Teoman Duralı’nın oğlu Deniz Duralı da babasının ödev ahlakı konusunda çok hassas olduğunu, son ana kadar işinden vazgeçmeyip, çalıştığını söyledi.

Babasının “utanma duygusuna” büyük değer verdiğinin altını çizen Duralı, “Hayat düsturu, Peygamber Efendimizin ‘Utanmadıktan sonra, ne yaparsan yap’ sözüydü. Kız kardeşim ile bana, utandırmayacak formda davranmamızı, yaptığımız işi, sonunda utanmayacaksak yapmamızı öğretti.“dedi.

Teoman Duralı’nın, merkezine insanı alan bir merak hissinin olduğunu aktaran Deniz Duralı, babasının çok sayıda lisan bildiğini, coğrafya tutkunu olduğunu kaydetti.

Sempozyuma, Anadolu Ajansı (AA) İdare Konseyi Lideri ve Genel Müdürü Serdar Karagöz ile çok sayıda akademisyen, bilim insanı ve davetli katıldı.